31 października 1517 roku Marcin Luter przybił do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze swoje 95 tez, co zaowocowało na całym świecie ruchem reformacji. Reformacja szybko zakorzeniła się w Debreczynie, wkrótce miasto stało się jej węgierskim centrum.
W 2017 roku miasto Debreczyn i cały Okręg Zacisański Węgierskiego Kościoła Reformowanego były miejscem wielu ważnych wydarzeń międzynarodowych i krajowych, zorganizowanych z okazji 500-lecia reformacji i 450-letniej rocznicy powstania Węgierskiego Kościoła Reformowanego. W celu upamiętnienia tych rocznic między innymi powstała trasa tematyczna, która prowadzi zainteresowanych przez debreczyńskie miejsca pamięci reformacji.
Miejsca pamięci reformacji w Debreczynie:
Wielki Zbór Kalwiński (plac Kossutha)
Emblematyczny budynek Debreczyna i węgierskiej reformacji. Klasycystyczną formę uzyskał w latach 1805-1821. Jego poprzednik, gotycki kościół św. Andrzeja, był miejscem synodu w 1567 roku, który ustanowił konstytucyjny porządek Węgierskiego Kościoła Reformowanego. Od 2014 roku wraz z Kolegium Kalwińskim jest miejscem pamięci narodowej: 14 kwietnia 1849 roku tu właśnie ogłoszono Deklarację Niepodległości, a w niej detronizację Habsburgów.
Kolcowój szkarłatny (u zbiegu ulic Füvészkert i Múzeum)
Debreczyński kolcowój szkarłatny (Lycium barbarum), rozrośnięta w drzewo botaniczna rzadkość, upamiętnia legendę związaną z pewną sprzeczką na tle religijnym, prowadzoną w czasie reformacji. Wyrósł z pojedynczej rózgi, którą w ferworze kłótni ksiądz katolicki wbił w ziemię z okrzykiem: „Wasza wiara zakwitnie, jeśli ten badyl zamieni się w drzewo!”
Ratusz (Piac utca 20.)
W tym miejscu od 1531 roku stoi budynek administracji miasta Debreczyna, będący jego własnością. Rada miejska, składająca się z burmistrza, rajców i senatorów, była najwyższym forum administracyjnym i prawnym w Debreczynie. Po nastaniu w Debreczynie reformacji rada miejska z burmistrzem na czele przez trzy stulecia nadzorowała życie religijne i moralne „Chrześcijańskiej Respubliki”.
Niegdysiejsze probostwo (Hatvan utca 1.)
W tym miejscu wznosiła się plebania, którą w połowie XVI wieku zamieszkiwał Péter Juhász Melius, biskup kalwiński, i gdzie w 1561 roku pod przewodnictwem Gála Huszára rozpoczęła działalność istniejąca zresztą do dziś debreczyńska drukarnia. W 1912 roku na miejscu probostwa zbudowano Pałac Biskupi, będący do dziś własnością Kościoła.
Zakład poligraficzny (Alföldi Nyomda, Böszörményi út 6.)
Działająca nieprzerwanie do dziś drukarnia, którą przez wieki utrzymywana była wspólnie przez miasto i Węgierski Kościół Reformowany, została założona w Debreczynie w 1561 roku przez kaznodzieję Gála Huszára. Na przestrzeni XVI i XVII wieku najwięcej publikacji w języku węgierskim ukazało się właśnie tutaj, a większość z nich służyła umacnianiu religii kalwińskiej.
Dawny Dom Konsytorski (Kálvin tér 17.)
Od 1739 roku przez półtora wieku wznosił się w tym miejscu gmach, w którym mieściła się siedziba rady kościelnej (konsystorz, prezbiterat) odpowiedzialnej za sprawy Węgierskiego Kościoła Reformowanego. W 1889 roku na jego miejscu zbudowano budynek mieszczący kancelarię biskupa Okręgu Zacisańskiego Węgierskiego Kościoła Reformowanego.
Niegdysiejsza Czerwona Wieża (Kossuth tér)
W latach 1640-42 obok Wielkiego Zboru zbudowano z cegły osobną wieżę dla ważącego 50 kwintali dzwonu podarowanego miastu Debreczyn przez księcia Siedmiogrodu Jerzego I Rakoczego. Dzwon Rakoczego, który uległ zniszczeniu w pożarze z 1802 roku, został ponownie odlany, a obecnie znajduje się w zachodniej wieży Wielkiego Zboru.
Obelisk ku pamięci galerników (Kálvin tér)
Wzniesiona w 1895 roku kolumna upamiętnia protestanckich duchownych zesłanych w XVII wieku na galery za wiarę, uwolnionych przez holenderskiego admirała Michaela de Ruytera. W 1991 roku papież Jan Paweł II w duchu pojednania złożył wieniec pod pomnikiem.
Pomnik Stefana Bocskai’ego (Kálvin tér)
Pomnik wzniesiony w 1906 roku, w 300. rocznicę pokoju wiedeńskiego, który zapewnił prawa do wyznania również protestantom, upamiętnia księcia Siedmiogrodu, niezachwianego obrońcę wolności religijnej, patrona Kolegium Kalwińskiego. Hajdukom, którzy przeszli na wiarę kalwińską, Stefan Bocskai nadał prawa do osadnictwa w okolicach Debreczyna.
Kolegium Kalwińskie (Kálvin tér 16.)
Działająca nieprzerwanie od 1538 roku placówka edukacyjna jest krajowym symbolem ścisłego związku Kościoła, oświaty i życia publicznego. Na przestrzeni wieków w Kolegium pobierało nauki wielu wybitnych myślicieli węgierskich. Dziś w jego murach działa Kalwińska Uczelnia Teologiczna, Wielka Biblioteka i dwa muzea. Obecny klasycystyczny wygląd Kolegium uzyskało w XIX wieku.
Sala modlitewna w Kolegium Kalwińskim (Kálvin tér 16.)
Od 9 stycznia do 21 maja 1849 roku w tej sali obradowała izba niższa węgierskiego parlamentu. 13 kwietnia przyjęto tu Deklarację Niepodległości ogłaszającą detronizację Habsburgów.
Mały Zbór Kalwiński (Révész tér 2.)
Druga świątynia wyznania kalwińskiego w Debrecenie. W 1731 roku uzyskała barokowy wygląd. 11 stycznia 1860 roku odbyło się tu zgromadzenie okręgowe Węgierskiego Kościoła Reformowanego, które odrzuciło cesarską uchwałę ograniczającą samorządność protestantów.
Dawny szpital kalwiński (obszar ograniczony przez ulice Raktár, Ispotály i Salétrom)
Tu w czasach reformacji został założony dom opieki nad ubogimi, sierotami i chorymi. 2 czerwca 1944 roku bomba zniszczyła cały kompleks budynków wraz ze szpitalnym kościołem kalwińskim.
Zbór kalwiński przy ulicy Kossutha (na placu Méliusza)
Zbudowany z cegły w 1886 roku zbór, zwany powszechnie „Ceglastym kościołem”, słynie z malowideł ściennych z 1936 roku przedstawiających symbole biblijne i Kościoła reformowanego, których autorem był Jenő Haranghy’ego.
Niegdysiejszy cmentarz w dzielnicy Dobozi
W pobliżu bramy miejskiej przy ulicy Cegléd znajdował się kiedyś cmentarz, gdzie swego czasu znajdowały się groby wielu pastorów i profesorów kolegialnych, między innymi biskupa kalwińskiego Pétera Juhásza Meliusza.
Kościół ewangelicki (Miklós utca 3.)
Początkowo w Debreczynie pojawił się również luterański kierunek reformacji, ale w późniejszym okresie na szerszą skalę rozprzestrzenił się ruch szwajcarski. Samodzielna parafia ewangelicka zorganizowała się dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, a kościół został zbudowany w 1889 roku. W 2015 roku budynek przeszedł gruntowny remont.
Zbór kalwiński w dzielnicy (plac Komáromi Csipkés György)
Budynek, poświęcony w 1935 roku, jest jednym z kościołów zbudowanych na peryferiach Debreczyna w pierwszej połowie XX wieku. W jego okolicy wiele ulic nosi nazwiska znanych postaci europejskiej i węgierskiej reformacji.
Gimnazjum im. Dóczy’ego Kolegium Kalwińskiego (Kossuth utca 37.)
Placówka edukacyjna dla dziewcząt, założona w 1838 roku, składająca się później ze szkoły podstawowej, gimnazjum i studium nauczycielskiego, została upaństwowiona w 1952 roku. Od 2002 roku w budynku, noszącym elementy stylu neoromańskiego, działa koedukacyjne, sześcioklasowe liceum kalwińskie.
Dawne Gimnazjum Kalwińskie (Péterfia utca 1–7.)
W latach 1914-1972 w neoromańskim gmachu szkolnym mieściło się Gimnazjum Kalwińskie. Od 2014 roku mieści się tam Szkoła Podstawowa i Liceum Kolegium Kalwińskiego. Korytarz na piętrze zdobią malowidła ścienne przedstawiające sceny z historii reformacji.
Uniwersytet w Debreczynie (Egyetem tér 1.)
Powstał w 1912 roku z wydziałów uczelnianych Kolegium Kalwińskiego. W latach 1914-1950 był tu nawet wydział teologiczny wyznania kalwińskiego. O duchowych związkach z kalwinizmem przypominają tablice pamiątkowe wokół ozdobnego dziedzińca pod przeszklonym dachem oraz witraże w auli.
Pomniki kaznodziejów w parku uniwersyteckim (Egyetem tér)
O sięgających reformacji intelektualnych korzeniach nauki w Debreczynie świadczą posągi czterech kaznodziejów, stojące w parku uniwersyteckim. Pierwszy z nich przedstawia Pétera Juhásza Meliusza, przewodniczącego debreczyńskiego synodu z 1567 roku, na którym ustanowiono konstytucyjne podstawy Węgierskiego Kościoła Reformowanego; drugi Gála Huszára, założyciela działającej do dziś drukarni; kolejny Alberta Molnára Szenczi, przekładowcę na język węgierski psalmów genewskich; ostatni zaś Györgya Csipkésa Komáromi’ego, który dokonał przekładu Biblii.
Zbór uniwersytecki (Egyetem tér 2.)
Budynek zboru został wzniesiony w latach 1938-39 z okazji 400-lecia Kolegium Kalwińskiego z inicjatywy profesora teologii Sándora Csikesza. Funkcję religijną utracił w latach 70. XX wieku, dziś jednak ponownie służy uniwersyteckiej gminie Kościoła Reformowanego.
